(๓) ในกรณีที่มีการเปรียบเทียบเป็นประโยคอุปมาอุปไมย ซึ่งมี สำนวนไทยว่า “เปรียบเหมือน, เหมือน, ดังเช่น, เปรียบดัง” เป็นต้น มีข้อความที่ควรศึกษาและคำนึงถึงหลายประการ เช่น
๓.๑ จะใช้ศัพท์อะไรให้ตรงกับสำนวนไทยนั้น ในบรรดาศัพท์ เหล่านี้ คือ อิว วิย ยถา ยถาตํ ยถา-ตถา เสยฺยถาปิ
๓.๒ ต้องเข้าใจความหมายในประโยคว่า เป็นการเปรียบเทียบอะไร เปรียบทำนองไหน เปรียบกับบทไหนในประโยค
๓.๓ ต้องประกอบกับศัพท์อย่างไร แล้ววางไว้ตรงไหนใน ประโยค
๓.๔ จะต้องใส่ศัพท์เต็มประโยคหรือควรละศัพท์ใดไว้ ไม่ต้องใส่เข้าไป แต่สามารถรู้ได้ว่าได้ละศัพท์ใดไว้
ในปกรณ์ทั้งหลาย ที่มีการเปรียบเทียบเช่นนี้ท่านมีวิธีใช้ศัพท์และ วางศัพท์ไม่แน่นอนตายตัวว่าจะต้องเป็นศัพท์นี้เท่านั้น หรือจะต้องวางไว้ ตรงนั้นเท่านั้น ใช้อย่างอื่นเป็นผิด แต่เมื่อท่านใช้ไว้แล้ว ก็สามารถรู้ ความหมายได้ทันที ดังนั้น จึงไม่อาจวางกฎระเบียบที่ตายตัวลงไปได้ใน เรื่องนี้ แต่ก็พอชี้แจงเป็นแนวทางได้ ดังต่อไปนี้
ถ้ามีการเปรียบ เทียบในระหว่างประโยค และศัพท์ที่เปรียบนั้น มีลักษณะเป็นวิเสสนะ ของบทประธานในประโยคนั่นเอง มิได้เป็นศัพท์นามที่เป็นตัวประธานใหม่ ลักษณะเช่นนี้พึงปฏิบัติดังนี้
- เรียงบทเปรียบเทียบไว้ตามลำดับเนื้อความ โดยประกอบศัพท์ให้มีลิงค์ วจนะ วิภัตติ เหมือนบทประธาน หรือนาม เจ้าของ
- เรียง วิย ศัพท์ คุมไว้ท้ายบทเปรียบเทียบนั้น ไม่นิยมใช้ศัพท์อื่น เช่น อิว หรือ ยถา
- จะใส่กิริยา หุตฺวา เข้ามาคุมหรือไม่ก็ได้ หากสุดประโยค ควรใส่กิริยา “ว่ามี ว่าเป็น” คุมประโยคไว้ด้วย เช่น
ความไทย |
: พระเถระนั้น เหมือนถูกสายฟ้าฟาดที่กระหม่อม |
|
พูดว่า อาวุโส คุณอย่าให้ผมฉิบหายเลย ไม่มีหรอก |
|
กรรมรูปนี้ของผม ฯ |
เป็น |
: โส อสนิยา มตฺถเก อาตฺถโฏ วิย มา มํ อาวุโส |
|
นาเสหิ, นตฺเถว มยฺหํ เอวรูปนฺติ ฯ (๕/๔๙) |
ความไทย |
: พราหมณ์พวกนั้นได้ยินเสียงนั้นเท่านั้น เป็นประดุจ |
|
ลูกฆ้อนเท่าภูเขาพระสุเมรุทุบลงบนศีรษะ |
|
เป็น ประดุจลูกหลาวแทงที่หูทั้งสอง ถึงความไม่สบาย |
|
กาย และเสียใจ ฯลฯ (สนามหลวง ป.ธ.๗/๒๕๒๖) |
เป็น |
: เต ตํ สทฺทํ สุตฺวา ว สิเนรุมตฺเตน มุคฺคเรน |
|
สีเส ปหฏา วิย กณฺเณสุ สูเลน วิทฺธา วิย |
|
ทุกฺขโทมนสฺสปฺปตฺตา ฯเปฯ (มงฺคล ๑/๑๒๐) |
ความไทย |
: สรีระของพระเถระได้เป็นเหมือนถูกคบไฟสุมแล้ว |
เป็น |
: เถรสฺส สรีรํ อุกฺกาหิ อาทิตฺตํ วิย อโหสิ ฯ (๕/๓๐) |
- ประกอบบทอุปมา (บทเปรียบ) ให้มีวิภัตติเหมือนกับบท อุปไมย (บทถูกเปรียบ) แล้วเรียงไว้หน้าบทอุปไมยบ้าง หลังกิริยาบ้าง สุดแท้แต่ความ
- ใช้ วิย ศัพท์ หรือ อิว ศัพท์ วางไว้หลังบทอุปมานั้น โดยมากใช้ วิย ศัพท์มากกว่า
ข้อสำคัญที่สุดในลักษณะนี้ก็คือ “บทอุปมาจะต้องมีวิภัตติเดียวก้บบทอุปไมย” อันนี้ถือเป็นเคร่งครัด หากประกอบผิดวิภัตติกัน ทำให้ความ หมายคลาดเคลื่อน จนไม่อาจทราบได้ว่าเปรียบอะไรกับอะไร เปรียบ ลักษณะไหน ขอให้ดูตัวอย่างต่อไปนี้
ความไทย |
: ก็ ธรรมดาเทวดาทั้งหลายอาศัยเหตุบางอย่างเท่านั้น |
|
จึงมายังโลกมนุษย์ ซึ่งเป็นดุจที่ (ถ่าย) เว็จ |
|
อัน เต็มไปด้วยของไม่สะอาด ฯ |
เป็น |
: เทวดา หิ กิญฺจิเทว การณํ ปฏิจฺจ อสุจิปูริตํ |
|
วจฺจฏฺฐานํ วิย มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺติ ฯ (มงฺคล ๑/๙) |
ชี้แจ้ง |
: วจฺจฏฺฐานํ ทำหน้าที่ขยาย มนุสฺสโลกํ คือ เปรียบ |
|
โลกมนุษย์เหม่อนกับที่ (ถ่าย) เว็จ จึงต้องประกอบศัพท์ |
|
ให้มีวิภัตติเสมอกัน (ทุติยาวิภัตติ) |
ความไทย |
: ความหิวชื่อว่าความเดือดร้อน เพราะอรรถว่า เป็น
|
|
เครื่องบีบคั้น ก็ภิกษุนั้นย่อมขบฉันบิณฑบาตเพื่อ |
|
ระงับความหิวนั้น เหมือนใช้ยาสมานแผล และเหมือน |
|
ใช้เครื่องป้องกันความร้อนเป็นต้นนั้น ในฤดูร้อน |
|
และฤดูหนาว เป็นต้น ฯ |
เป็น |
: วิหึสา นาม ชิคจฺฉา อาพาธนฏฺเฐน, อุปรมตฺถฌญฺเจส |
|
ปิณฺฑปาตํ ปฏิเสวติ วณาเลปนมิว อุณฺหสีตาทีสุ |
|
ตปฺปฏิการํ วิย จ ฯ (วิสุทฺธิ ๑/๔๐) |
ชี้แจง |
: วณาเลปนํ ก็ดี ตปฺปฏิการํ ก็ดี ทำหน้าที่เช่นเดียวกัน |
|
ปิณฺฑปาตํ คือ ถูกบริโภค (ปฏิเสวติ) เหมือนกัน |
|
เป็น การอุปมาขยายความบท ปิณฺฑปาตํ ให้ชัดขึ้น |
ความไทย |
: ก็ภิกษุผู้จะให้ป้จจัยสันนิสิตศีลบริบูรณ์ จะต้องเป็น |
|
เหมือนสามเณรสังฆรักขิตผู้เป็นหลาน ฯ |
เป็น |
: ปจฺจยสนฺนิสิตฺตสีลปริปูรเกน ปน ภาคิเนยฺยสงฆ- |
|
รกฺขิตสามเณเรน วิย ภวิตพฺพํ ฯ (มงฺคล ๑/๑๙๙) |
ไมใช่ |
: ปจฺจยสนฺนิสิตฺตสีลปริปูรเกน ปน ภาคิเนยฺยสงฆ- |
|
รกฺขิตสามเณโร วิย ภวิตพฺพํ ฯ |
ชี้แจง |
: ศัพท์ว่า สามเณเรน เป็นข้อเปรียบเทียบ ปริปูรเกน |
|
จึงต้องมีวิภัตติเดียวกันหากใช้เป็น สามเณโร ก็ไม่รู้ว่า |
|
เปรียบกับบทไหนในประโยค แม้จะพอแปลได้ |
|
ก็ผิดสัมพันธ์เสียอีก คือ ความบ่งว่า ภิกษุต้องเป็น |
|
เหมือนสามเณรเป็น ฯ |
ความไทย |
: ภิกษุผู้บำเพ็ญเตจีวริกังคธุดงค์ ย่อมเป็นผู้สันโดษ |
|
ด้วยจีวรพอบริหารกายด้ายสันโดษนั้น เธอจึงถือ |
|
เอา (จีวร) เท่านั้นไปได้เหมือนนก ฯ |
เป็น |
: เตจีวริโก ภิกฺขุ สนฺตุฏโฐ โหติ กายปริหาริเกน |
|
จีวเรน, เตนสฺส ปกฺขิโน วิย สมาทาเยว คมนํฯ |
|
(วิสุทฺธิ ๑/๘) |
ไมใช่ |
: ฯเปฯ เตนสฺส ปกขี วิย คมนํ |
ชี้แจง |
: ภิกษุกับนกเหมือนกันในการไป ท่านเปรียบภิกษุ |
|
เหมือนนก ภิกษุเป็นฉัฏฐีวิภัตติ บทอุปมาก็ต้องเป็น |
|
ฉัฏฐีวิภัตติด้วย จับใจความได้ว่า “การไปของนก” |
|
หากแต่งเป็น ปกฺขี วิย ก็จะกลายเป็นว่า |
|
“นกกับการไปเหมือนกัน” หรือเป็นว่า |
|
“การไปเหมือน นก” ซึ่งไม่รู้เปรียบใน แง่ใด |
เพื่อความเข้าใจในเรื่องนี้อย่างชัดเจน พึงดูประโยคต่อไปนี้เป็น แนวเทียบ และพึงทำความเข้าใจให้ถ่องแท้ ถึงหลักการประกอบศัพท์คู่ กับ วิย
เช่น |
: ยถา จ มาตาปิดโร อุปฏฺฐาตุํ ลเภยฺย ตถา |
|
นนฺทปณฺฑิเตน วิย ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ (มงฺคล ๑/๓๐๔) |
|
(ปุตฺเตหิ เปรียบกับ นนฺทปณฺฑิเตน) |
ไมใช่ |
: ตถา นนฺทปณฺฑิโต วิย ปฏิปชฺชิตพฺพํ ฯ |
เช่น |
: เอวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ฐปิตานญฺหิ ปฏิลาภกาลโต |
|
อุทฺธํ ปริโภโค อนวชฺโช ว อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตปตฺต- |
|
จีวรานํ วิย ฯ (มงคล ๑/๑๙๗) (การบริโภคจีวรที่ |
|
พิจารณาแล้วเก็บไว้ไม่มีโทษ เหมือนจีวรที่ |
|
อธิษฐานแล้วเก็บไว้) |
ไม่ไใช่ |
: ฯเปฯ อธิฏฺฐหิตฺวา ฐปิตจีวรานิ วิย ฯ |
เช่น |
: ตตฺถ วธกปจฺจุปฏฺฐานโตติ วธกสฺส วิย ปจฺจุปฏฺฐานโต ฯ |
|
(วิสุทฺธิ ๒/๓) (โดยการปรากฏเหมือนเพชฌฆาต) |
เช่น |
: อโยนิโส ปวตฺตยโต หิ อิฏฺฐชนมรณานุสฺสรเณ โสโก |
|
อุปฺปชฺชติ วิชาตมาตุยา ปิยปุตฺตมรณานุสฺสรเณ วิย |
|
ฯเปฯ (วิสุทฺธิ ๒/๒) |
ไม่ใช่ |
: ฯเปฯ วิชาตมาตุยา ปิยปุตฺตมรณานุสฺสรณํ วิย |
|
: ตสฺมา อาทาสตเล มุขนิมิตฺตํ ทสฺสินา วิย สเมน |
|
อากาเรน จกฺขูนิ อุมฺมีเลตฺวา นิมิตฺตํ คณฺหนฺเตน |
|
ภาเวตพฺพํ ฯ (วิสุทฺธิ ๑/๑๕๙) (บุคคลเมื่อจะถือเอา |
|
นิมิตทั้งลืมตาขึ้นโดยอาการอันสมํ่าเสมอ |
|
เหมือนคนจ้องเงาหน้าในกระจก... )โดยเปรียบผู้ลืมตา |
|
ถือเอานิมิตเหมือนคนดูกระจก |
ไม่ใช่ |
: ตสฺมา อาทาสตเล มุขนิมิตฺตํ ทสฺสี วิย |
|
(หรือ เปกฺขโก วิย) ฯเปฯ คณฺหนฺเตน... |
พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙,ราชบัณฑิต). คู่มือ วิชาแปลไทยเป็นมคธ ป.ธ.๔-๙ วิชาแต่งไทยเป็นมคธ ป.ธ.๙. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพฯ : บริษัท ฟองทองเอ็นเตอร์ไพรส์ จำกัด, ๒๕๔๔.
ที่อยู่ : 23/2 หมู่ 7 โรงเรียนพระปริยัติธรรม
วัดพระธรรมกาย ต.คลองสาม อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี 12120
dummy 02-831-1000 ต่อ 13710