อลํ ศัพท์ ใช้ในความหมาย ๒ ประการ คือ ในความหมาย ปฏิเสธ แปลว่า “อย่าเลย, พอละ, พอที, พอกันที” และในความหมาย แห่ง อรห ศัพท์ แปลว่า “ควร, เพียงพอ, อาจ” มีวิธีใช้และหลัก การพอเป็นข้อสังเกตดังนี้
(๑) ในประโยคที่ปฏิเสธเฉยๆ ว่า อย่าเลย แล้วขึ้นประโยคใหม่ ต่อไป ให้เรียงอลํ ไว้ต้นประโยคทีเดียว
|
ความไทย |
: อย่าเลย พระคุณเจ้า คุณแม่ของผมจะดุเอา |
|
เป็น |
: อลํ อยฺย, มาตา เม ตชฺเชสฺสติ (๓/๓๘) |
|
ความไทย |
: พอทีเถอะ พวกคุณ พวกคุณอย่าเศร้าโศก อย่ารํ่าไรเลย |
|
เป็น |
: อลํ อาวุโส, มา โสจิตฺถ มา ปริเทวิตฺถ (สมนฺต. ๑/๕) |
(๒) ในประโยคปฏิเสธ ที่ระบุสิ่งที่ถูกปฏิเสธและผู้ปฏิเสธไว้ด้วย ให้เรียง อลํ ไว้ต้นประโยค เรียงผู้ปฏิเสธเป็นจตุตถีวิภัตติ (สมฺปทาน) ไว้ถัดไป และเรียงสิ่งที่ถูกปฏิเสธ (กรณ)ไว้สุดประโยค หากระบุอย่างใดอย่างหนึ่ง ก็เรียงไว้หลัง อลํ ตามปกติ เช่น
|
ความไทย |
: ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอพระองค์ให้พระนางบวชเถิด อย่าปรินิพพานเลย |
|
เป็น |
: ภนฺเต ปพฺพาเชถ นํ, อลํ ปรินิพฺพาเนน (๘/๒๒) |
|
ความไทย |
: สำหรับพวกเรา พอละด้วยคนมีประมาณเท่านี้ |
|
เป็น |
: อลํ อมฺหากํเอตฺตเกหิ (๓/๘๘) |
(๓) ในประโยคที่มีสำนวนว่า “ควรจะ, พอที่จะ’’ หรือ “ควรเพื่อ” หากใช้ อลํ ศัพท์ จะต้องกำหนดว่า มีบทประธานหรือไม่ ถ้ามีบทประธานอยู่ด้วยนิยมเรียงบทประธานไว้หน้า อลํ และ เรียงคำว่า เพื่อ ไว้หลัง อลํ โดยคำว่า เพื่อ นั้น หากเป็นกิริยาอาการ นิยมมีรูปเป็น ตุํ หากเป็นนาม นิยมมีรูปเป็นจตุตถีวิภัตติ เช่น
|
ความไทย |
: ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ตระกูลที่ประกอบด้วยองค์ ๙ ภิกษุไม่เข้าไป ควรที่จะเข้าไปและเข้าไปแล้ว ควรจะนั่งใกล้ |
|
เป็น |
: นวหิ ภิกฺขเว องฺเคหิ สมนฺนาคตํ กุลํ อนุปคนฺตฺวา จ อลํ อุปคนฺตุํ อุปคนฺตฺวา จ อลํ อุปนิสีทิตุํ (๓/๘) (ในประโยคนี้ อลํ เป็นกิริยาคุมพากย์ กัมมวาจก) |
|
ความไทย |
: ดูก่อนชาวกาลามะควรที่ท่านทั้งหลายจะสงสัย ควร ที่จะเคลือบแคลง |
|
เป็น |
: อลํ หิ โว กาลามา กงฺขิตุํ, อลํ วิจิกิจฺฉิตุํ (ในประโยคนี้ อลํ เป็นกิริยาคุมพากย์)
|
(๔) อลํ ศัพท์ที่ใช้ในความหมายว่า พอ อาจ ที่เป็นวิเสสนะ ของบทประธาน จะเรียงไว้หน้าบทประธานหรือหลังบทประธานก็ได้ แล้วแต่ว่าจะเน้นความหรือไม่ และคำว่า เพื่อ ที่ตามมานั้น นิยมเรียง ไว้หลัง อลํ เช่นกัน เช่น
|
ความไทย |
: แต่การบูชาพระศาสดา อาจที่จะเป็นประโยชน์แก่ เรา ในโกฏิกัปเป็นอเนก |
|
เป็น |
: สตฺถุ ปูชา ปน เม อเนกาสุ กปฺปโกฏิสุ อลํ หิตาย เจว สุขาย จ (๓/๑๓๔) |
|
ความไทย |
: การกระทำเพียงเท่านั้น ก็พอเพื่อประโยชน์แก่พวกเรา |
|
เป็น |
: อลํ โน เอตฺตกํ หิตาย สุขาย |
(๕) อลํ ศัพท์ที่ใช้ในความหมายว่า พอละ อาจ ที่เป็นวิกติกัตตา นิยมเรียงไว้หน้ากิริยาว่ามีว่าเป็น หรือ เรียงแบบวิกติกัตตาทั่วๆไป เช่น
|
ความไทย |
: พระโอวาทที่พระวิปิสสีสัมมาลัมพุทธเจ้านั้น ทรง ประทานแล้วในวันเดียวเท่านั้น ได้เพียงพอไปถึง ๗ ปิ |
|
เป็น |
: เอกทิวสํ ทินฺโนวาโทเยว หิสฺส สตฺตนฺนํ สํวจฺฉรานํ อลํ อโหสิ (๖/๑๐๐) |
|
ความไทย |
: ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ เป็นผู้ขยันไม่เกียจคร้านในกิจที่จะพึงช่วยกันทำ ถึงพร้อมด้วยปัญญาพิจารณาอันเป็นอุบายในกิจนั้น อาจทำอาจจัดได้ |
|
เป็น |
: อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ฯเปฯ ตตฺถ ทกฺโข โหติ อนลโส ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํ (มงคล. ๑/๑๕๕) |
ศัพท์ คือ ปฐมํ และ ตาว ต่างก็แปลว่า ก่อน เหมือนกัน และเป็นกิริยาวิเสสนะเช่นกัน แต่มีวิธีใช้ต่างกันอยู่ ในที่นี้พอจะให้ หลักสังเกตตามที่ท่านใช้ในปกรณ์ทั้งหลายได้ดังนี้
(๑) คำว่า ก่อน ในความหมายก่อนหลังตามปกติธรรมดา คือ ทีแรก ครั้งแรก ของกิริยาอาการอื่นๆ เช่น ไปก่อน พูดก่อน มาก่อน นอนก่อน เป็นต้น นิยมใช้ ปฐมํ ซึ่งเข้าได้ทั้งกิริยาในระหว่างและกิริยาคุมพากย์ เช่น
|
ความไทย |
: เพราะโทษ คือ ฉาตกภัยในเมืองเวลาลีนั้นพวกคนตกยากได้ทำกาละก่อน |
|
มคธ |
: ตตฺถ ฉาตกโทเสน ปฐมํ ทุคฺคตมนุสฺสา กาลมกํสุ (๗/๘๗) |
|
ความไทย |
: ข้าแต่คุณพ่อทั้งหลาย ดิฉันจะไปก่อนเสียทีเดียว ตามคำของพ่อผัว ไม่สมควร แม้ก็จริง
|
|
มคธ |
: ตาตา กิญฺจาปิ มยฺหํ สสุรสฺส วจเนน ปฐมเมว คมนํ น ยุตฺตํ (๓/๖๓) |
|
ความไทย |
: พระองค์ใดพูดก่อนว่า อาตมาชื่อจูฬปันถก จงจับมือพระองค์นั้นไว้ |
|
มคธ |
: โย ปฐมํ อหํ จูฬปนฺถโกติ วทติ, ตํ หตฺเถ คณฺห (๒/๘๒) |
(๒) ในบางกรณีท่านใช้ศัพท์ว่า ปฐมตรํ หรือ ปุเรตรํ ที่แปลว่า ก่อนกว่า แทน ปฐมํ บ้าง เช่น
|
ความไทย |
: ก็ในที่ที่พระพุทธเจ้าไม่ทรงคุ้นเคย การที่ภิกษุรูป หนึ่ง ผู้จะบอก (วิธี) ปูอาสนะล่วงหน้าไปก่อนย่อมควร |
|
มคธ |
: พุทฺธานํ ปน อปริจิตฏฺฐาเน อาสนปญฺญตฺตึ อาจิกฺขนฺเตน เอเกน ภิกฺขุนา ปฐมตรํ คนฺตุํ วฏฺฏติ (๑/๖๕) |
|
ความไทย |
: (อันหญิงผู้อยู่ในตระกูลสามี)ไม่พึงขึ้นที่นอนนอน ก่อนแม่ผัว พ่อผัว และสามี |
|
มคธ |
: สสสุสสุรสามิเกหิ ปุเรตรํ สยนํ อารุยฺห น นิปชฺชิตพฺพํ (๓/๖๓) |
(๓) คำว่า ก่อน ในความหมายที่ตัดตอนข้อความอื่น ซึ่งไม่พึง ประสงค์ไว้ มุ่งเอาเฉพาะเรื่องเฉพาะกิจที่พึงประสงค์เท่านั้น เช่น ยกไว้ก่อน, พิจารณาดูก่อน, เป็นอย่างนั้นอย่างนี้ก่อน เป็นต้น นิยมใช้ ตาว เข้ามาตัดตอน เช่น
|
ความไทย |
: อุบาสก ท่านจงกระทำเชือกพันศีรษะเราให้หย่อนก่อน แล้วตรวจดูนกกระเรียนนี้ มันตายแล้ว หรือ ยังไม่ตาย (สนามหลวง ป.ธ.๖/๒๕๒๖) |
|
มคธ |
: อุปาสก สีสเวจนํ ตาว เม สิถิลํ กตฺวา อิมํ โกญฺจํ โอโลเกหิ, มโต วา โน วา (๕/๓๓) |
|
ความไทย |
: เพื่อจะแสดงความพิสดารแห่งวิสุทธิมรรคนั้น จึงมีปัญหากรรมนี้ปรารภศีลก่อนว่า ศีลคืออะไร ฯลฯ |
|
มคธ |
: วิตฺถารมสฺส ทสฺเสตุํ สีลํ ตาว อารพฺภ อิทํ ปญฺหากมฺมํ โหติ กึ สีลํ ฯเปฯ (วิสุทธิ ๑/๑๗) |
พึงดูประโยคต่อไปนี้เปรียบเทียบ เพื่อเป็นแนวสังเกต
สพฺพเมว ตาว อิทํ สีลํ อตฺตโน สีลนลกฺขเณน เอกวิธํ (วิสุทธิ ๑/๑๒)
ปํสุกูสิกงฺคํ ตาว คหปติทานจีวรํ ปฏิกฺขิปามิ ปํสุกูสิกงฺคํ สมาทิยามีติ อิเมสุ วจเนสุ อญฺญตเรน สมาทินฺนํ โหติ, อิทํ ตาเวตฺถ สมาทานั (วิสุทธิ ๑/๑๗)
พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙,ราชบัณฑิต). คู่มือ วิชาแปลไทยเป็นมคธ ป.ธ.๔-๙ วิชาแต่งไทยเป็นมคธ ป.ธ.๙. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพฯ : บริษัท ฟองทองเอ็นเตอร์ไพรส์ จำกัด, ๒๕๔๔.
ที่อยู่ : 23/2 หมู่ 7 โรงเรียนพระปริยัติธรรม
วัดพระธรรมกาย ต.คลองสาม อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี 12120
dummy 02-831-1000 ต่อ 13710