ปรากฏว่าในการเรียงศัพท์เข้าประโยคนั้น นักศึกษาไม่ค่อยคำนึง ถึงหลักสัมพันธ์นัก อาจถือว่าไม่สำคัญอะไร จึงทำให้ทำผิดสัมพันธ์และ เสียคะแนนโดยไม่รู้ตัว และเสียมากเสียด้วย การเก็บคะแนนของสนาม- หลวงนั้น ถ้าผิดศัพท์ ท่านเก็บเพียงคะแนนเดียว แต่ถ้าผิดสัมพันธ์ ท่านเก็บถึง ๒ คะแนน เท่ากับผิดศัพท์ถึง ๒ ศัพท์ ซึ่งความจริงไม่น่า จะให้ผิดสัมพันธ์เลย แต่เพราะความไม่คำนึงถึงสัมพันธ์นั่นเอง

         ผิดอย่างไรถือว่าผิดศัพท์ ผิดอย่างไรถือว่าผิดสัมพันธ์ และผิดอย่างไรถือว่าผิดประโยค

         เขียนหนังสิอผิด เช่น ตฺวํ เขียนเป็น ตวํ คนฺตฺวา เขียนเป็น คนฺตวา หรือ คนฺวา เป็นต้นก็ดี ใช้ศัพท์ผิดความหมาย เช่น ความไทยว่า กินนั้า แต่งว่า อุทกํ ภุญฺชิตฺวา,  เตียงอยู่ในห้อง แต่งว่า มญฺโจ คพฺเภ วสติ ก็ดี ใช้วจนะผิดก็ดี ใช้ลิงค์ผิดก็ดี อย่างนี้เรียกว่า ผิดศัพท์

         ใช้วิภัตติผิดหมวดกัน เช่น ความไทยว่า นกอยู่บนต้นไม้ แต่งว่า สกุโณ รุกฺขสฺส โหติ ฯ ฉันจะไปวัด แต่งว่า อหํ วิหาเร คมิสฺสามิ เป็นต้นก็ดี

          เรียงศัพท์ผิดที่ คือ แทนที่จะเรียงไว้หน้าบทที่ตนขยาย กลับไป เรียงไว้หลังหรือเรียงไว้หน้าบทอื่น ซึ่งส่อให้เห็นว่าอาจมีความหมายเข้า กับบทนั้นก็ได้ เช่น

: พระเถระนั้น พาภิกษุทั้งหลายไปที่นั้น แล้วคิดว่า..................

: โส เถโร ภิกฺขู อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา จินฺเตสิ ฯเปฯ (ถูก)

โส เถโร ตตฺถ ภิกฺขู อาทาย คนฺตฺวา จินฺเตสิ ฯเปฯ (ผิด)

          ดังนี้ก็ดี ใช้ประธานกับกิริยาต่างบุรุษกัน เช่น อหํ อารามํ คมิสฺสติ เป็นต้นก็ดี ทั้งหมดนี้ เรียกว่า ผิดสัมพันธ์

          ใช้วาจกผิดก็ดี สับประโยคเลขนอก เลขในกัน คือ นำความใน เลขในมาแต่งเป็นเลขนอก นำความในเลขนอกไปใส่ปนกันกับเลขในก็ดี ผิดศัพท์หรือผิดสัมพันธ์มากแห่งในประโยคเดียวกัน จนไม่เป็นรูปประโยค จนจับใจความไม่ได้ก็ดี ดังนี้ เรียกว่า ผิดประโยค

           เพราะฉะนั้น ในเรื่องสัมพันธ์ จึงมีข้อที่ควรคำนึง ดังนี้

          (๑) วางศัพท์ทุกศัพท์ในประโยคให้ถูกตำแหน่งตามหลักการเรียง อย่างเคร่งครัด เมื่อวางทุกศัพท์เข้าประโยคแล้ว ทดลองแปลและสัมพันธ์ ตามรูปที่วางไว้นั้นดู อย่าสัมพันธ์ข้ามโดดไปโดดมา

          (๒) ทุกๆ ประโยคต้องมีศัพท์ที่เป็นประธาน หรือเป็นกิริยาอย่างใด อย่างหนึ่ง หรือทั้งสองอย่างวางไว้ให้ปรากฏ เพื่อความสะดวกในการ แปล จะไม่วางไว้เลยไม่ได้ ถือว่าผิด เพราะผู้แปลไม่อาจหาตัวประธานได้ หรือกิริยาที่บ่งตัวประธานไม่ได้ เช่น อาคโต ปพฺพชิโต ดังนี้ ต้องวางประธานไว้ให้เห็น

          นอกจากประโยคซํ้ากันกับข้างต้น จะไม่วางในประโยคหลังได้ หากความส่อไปถึงว่า ประธานเป็นศัพท์เดียวกัน หรือกรณีนี้จะวางกิริยา อาขยาตที่บ่งตัวประธานกำกับไว้อีกทีหนึ่ง เช่น อาคโตสิ ดังนี้ก็ได้ ดู ตัวอย่าง

: ตฺวํ เม มาตริ มตาย มาตา วิย, ปิตริ มเต ปิตา วิย ลทฺโธ ฯ(๑/๖)

          ตัวอย่างนี้ ประโยคแรกวางตัวประธาน คือ ตฺวํ ไว้ให้ปรากฏ ส่วนกิริยาไม่มี ก็พอบ่งกิริยาได้ ประโยคหลังไม่มีตัวประธาน เพราะความประโยคหน้าส่อตัวประธานให้เห็น เพราะความเป็นอย่างเดียวกัน และวาง ลทฺโธ ไว้คุมท้าย แม้ ลทฺโธ จะบ่งประธานไม่ได้ แต่ความ ประโยคหน้าก็บ่งถึง รวมความแล้วทั้ง ๒ ประโยคนี้ได้รูปครบสมบูรณ์ แต่ถ้าจะเรียงใหม่ว่า

: มาตริ เม มตาย มาตา วิย, ปิตริ มเต ปิตา วิย ลทฺโธ ฯ

          อย่างนี้ถือว่าผิด เพราะขาดประธาน ไม่มีตัวประธานให้เห็น

: มาตริ เม มตาย มาตา วิย ลทฺโธสิ, ปิตริ มเต ปิตา วิย ฯ หรือ

: มาตริ เม มตาย มาตา วิย, ปิตริ มเต ปิตา วิย ลทฺโธสิ ฯ

          อย่างนี้ถูก เพราะมีกิริยาบ่งประธานไว้กำกับ แต่ในประโยค ตัวอย่างสุดท้ายวางกิริยาไว้ไกลหน่อย ไม่นิยมนัก

  ขอให้ดูประโยคต่อไปนี้ เพื่อเปรียบเทียบกัน

: ภนฺเต อหํ ปุพฺเพ สามเณโร,  อิทานิ ปนมฺหิ คิหี ชาโต, ปพฺพชนฺโตปิจาหํ น สทฺธาย ปพฺพชิโต,  มคฺคปริปนฺถภเยน ปพฺพชิโต ฯ (๑/๑๕)

: มยํ หิ ธรมานสฺส พุทฺธสฺส  สนฺติกา กมฺมฏฐานํ  คเหตฺวา อาคตา ฯ (๑/๘)

: อิมินา การเณนาหํ อิมินา อภิสปิโต ฯ (๑/๓๙)

  จะเรียงเสียใหม่ว่า

: ภนฺเต ปุพฺเพ สามเณโร อโหสึ, อิทานิ ปน คิหี ชาโตมฺหิ ฯเปฯ

: ธรมานสฺส หิ พุทฺธสฺส สนฺติกา กมฺมฏฐานํ คเหตฺวา อาคตมฺห ฯ

: อิมินา การเณน อิมินา อภิสปิโตมฺหิ ฯ

          อย่างนี้ก็พอใช้ได้ เพราะแต่ละประโยคมีกิริยาบ่งตัวประธานอยู่ ถือว่าเป็นประโยคที่สมบูรณ์เหมือนกัน

พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙,ราชบัณฑิต). คู่มือ วิชาแปลไทยเป็นมคธ ป.ธ.๔-๙ วิชาแต่งไทยเป็นมคธ ป.ธ.๙. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพฯ : บริษัท ฟองทองเอ็นเตอร์ไพรส์ จำกัด, ๒๕๔๔.