วังสัฏฐฉันท์

วังสัฏฐฉันท์ ครูแปลว่า "ฉันท์เป็นที่ตั้งแห่งคณะมีเสียงไม่สม่ำเสมอกันเหมือนดนตรีสุสิระคือปี่หรือขลุ่ย" (วํส ปี่, ขลุ่ย)

ฉันท์นี้เป็นทวาทสักขรฉันท์ บาทหนึ่งมี ๑๒ อักษร (๑๒ คำ) มี ยติ ๕-๗ ใช้คณะลง ๔ คณะคือ ช, ต, ช, ร ไม่มีครุลอย อักษรสุดท้ายบาทของทุกบาท จะแต่งเป็นลหุ ใช้เป็นปาทันตครุ ก็ได้เช่นกัน

ข้อสังเกต

ฉันท์นี้ต่างจากอินทรวงศ์ฉันท์เพียงอย่างเดียวคือ อักษรหรือคำแรกของทุกบาท ในฉันท์นี้เป็น ลหุ เสียงสั้น ในอินทรวงศ์ฉันท์เป็น ครุ เสียงยาว เท่านั้น อีก ๑๑ อักษรต่อไป มีลักษณะเหมือนกันทุกประการ

ในคัมภีร์วุตโตทัย แสดงสูตรของอินทรวงศ์ฉันท์ไว้ว่า

วทนฺติ วํสฏฺฐมิทํ ช ตา ช รา

มีรูปแผนผังดังนี้

ตัวอย่าง

อิมสฺส กาเล ตติยสฺส ราชิโน

พหู ว ราชาธิปตี วิเทสิกา

พหู สทูเต วิชิตํ อเปสยุ๊

ทยฺเยหิ กาตุํ สห มิตฺตสนฺถวํ

มมายิตํ ปตฺถรตุญฺจ สาสนํ

อยํ วโร การณุปายโกวิโท

อิเมธ ปจฺจุคฺคมิ สุฏฺฐุ เมตฺติยา

นิวาสนฏฺฐานมทานุรูปโต ฯ

(ฉันท์เทอดพระเกียรติ ฯ ร.๓)

วังสัฏฐฉันท์นี้ มีครุคู่เพียงคู่เดียว (วํสฏฺฐ) นอนนั้นจะมี ลหุ ครุ ๆ สลับกันไปเป็นการยากที่จะหาศัพท์ให้พอเหมาะพอดีได้ ดังนั้น ในความเป็นจริงแล้ว ฉันท์นี้จะแต่งยากกว่าทุกฉันท์ที่กำหนดให้ศึกษาในชั้นประโยค ป.ธ.๘ แต่หากแต่งให้ดีแล้ว จะมีความไพเราะและมีอรรถรสไม่น้อย เช่นคาถาในคัมภีร์วิสุทธิมรรคว่า

กิกีว อณฺฑํ จมรีว วาลธึ

ปิยํว ปุตฺตํ นยนํว เอกกํ

ตเถว สีลํ อนุรกฺขมานกา

สุเปสลา โหถ สทา สคารวา ฯ

ที่มา "หลักการแต่งฉันท์ภาษามคธ" พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙)