- อิธ ภิกฺขุ อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโฐ วีถึ ปฏิปนฺโน โอกฺขิตฺตจกฺขุ ยุคมตฺตทสฺสาวี สํวุโต คจฺฉติ, น หตฺถึ โอโลเกนฺโต, น อสฺสํ, น รถํ, น ปตฺตึ, น อิตฺถึ, น ปุริสํ โอโลเกนฺโต, น อุทฺธํ โอโลเกนฺโต, น อโธ โอโลเกนฺโต, น ทิสาวิทิสมฺปิ เปกฺขมาโน คจฺฉติ (วิสุทฺธิ ๑/๒๓)

          ชี้แจง : ประโยคแรกความเต็ม ประโยคต่อมาตัดกิริยาออก ประโยคต่อมาตัดกิริยาทั้งหมดออก จนประโยคสุดท้ายใส่ โอโลเกนฺโต เข้ามา (ปุริสํ โอโลเกนฺโต) เพื่อคุมความไว้ทีหนึ่งก่อน ประโยคต่อไป อุทฺธํ โอโลเกนฺโต อโธ โอโลเกนฺโต ทิสาวิทิสมฺปิ เปกฺขมาโน ตัด โอโลเกนฺโต เปกฺขมาโน ออก ไม่ได้ เพราะเป็นศัพท์แปลควบ คือ ก้ม แหงน และเหลียว ประโยคท้ายสุดท่านใส่กิริยาคุมพากย์ได้อีกทีหนึ่ง เป็นความนิยมทางภาษาในประโยคที่ละไว้หลายๆ ประโยค ประโยคสุดท้ายใส่ความควบคุมไว้

          -อริยุปวาทา อุปวาทนฺตรายิกา นาม ฯ เต ปน ยาว อริเย น ขมาเปนฺติ, ตาวเทว น ตโต ปรํ ฯ (มงฺคล ๑/๑๖๙)

           ชี้แจง : ประโยคนี้ท่านละคำไว้มาก ใส่เฉพาะที่ไม่ซํ้ากันเท่านั้น ความเต็มก็คือ อริยุปวาทา อุปวาทนฺตรายิกา นาม ฯ เต ปน (อริยุปวาทา) ยาว อริเย น ขมาเปนฺติ, ตาวเทว (อุปวาทนฺตรายิกา นาม) น ตโต ปรํ (อุปวาทนฺตรายิกา นาม)

          -ยถา ปน อินฺทฺริยสํวโร สติยา, ตถา วิริเยน อาชีวปาริสุทฺธิ สมฺปาเทตพฺพา ฯ (วิสุทฺธิ ๑/๔๙)

          ชี้แจง : ประโยคแรกละ สมฺปาเทตพฺพา ไว้ นำมาใส่เต็มในประโยคหลัง

          -ตตฺถ อปริคฺคหิตธุตงฺคสฺส สงฺฆโต วา คณโต วา ธมฺมเทสนาทีหิ จสฺส คุเณหิ ปสนฺนานํ คิหีนํ สนฺติกา อุปฺปนฺนา ปจฺจยา ปริสทฺธุปฺปาทา นาม, ปิณฺฑปาตจริยาทีหิ ปน อติปริสุทฺธุปฺปาทาเยว ฯ

          ชี้แจง : ประโยคหลังละคำว่า อุปฺปนฺนา ปจฺจยา ไว้

          ในการประกอบรูปประโยคบาลีอันเกี่ยวด้วยการอธิบายขยายความนั้น มีนัยวิจิตรพิสดารหลายหลากนัก ทั้งลีลาในปกรณ์ทั้งหลาย ก็แตกต่างกันออกไป ทั้งนี้ เพราะผู้แต่งปกรณ์นั้นๆ ต่างก็มีลีลาและแนววิธีการเขียนเป็นแบบของตนโดยเฉพาะ ทั้งแต่งในวาระในสมัยห่างกัน เป็นร้อยๆ ปี ความนิยมทางภาษาย่อมเปลี่ยนแปลงผันแปรไปตามยุค ตามสมัย อันเป็นกฎธรรมดาของภาษาทั่วไป

          ถึงกระนั้นก็ตาม ภาษาบาลีที่เราใช้เรียนใช้สอนกันส่วนมากก็เป็นไปตามแนวของลังกาที่มายุคหลัง เช่น ในสมัยเมืองเชียงใหม่รุ่งเรือง ก็มีหนังสือมงคลทีปนี เป็นหลักยืน แม้จะมีแนวแปลกไปบ้าง ก็พอศึกษา แนวทางของท่านได้ แนวทางของแต่ละคนที่แต่งปกรณ์ทั้งหลายมีปรากฏ ในปกรณ์นั้นๆ แล้ว ขอนักศึกษาได้สังเกตจดจำ และนำมาเปรียบเทียบกันดูเถิด ย่อมเกิดปัญญา และความรู้ความเข้าใจได้ไม่น้อยเลย

พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙,ราชบัณฑิต). คู่มือ วิชาแปลไทยเป็นมคธ ป.ธ.๔-๙ วิชาแต่งไทยเป็นมคธ ป.ธ.๙. พิมพ์ครั้งที่ ๑. กรุงเทพฯ : บริษัท ฟองทองเอ็นเตอร์ไพรส์ จำกัด, ๒๕๔๔.